Dienstag, 17. Februar 2009

B D T Kishilik Hoquq Kéngishining 4 - Nöwetlik Yighini Axirlashti
Muxbirimiz Ekrem
2009-02-13


B d t kishilik hoquq kéngishining 4 - Nöwetlik omumi yighini bügün, 2 - Ayning 13 - Küni axirlashqan.


RFA Photo

D u q ning bash sékrétari Dolqun Eysa ependimning gérmaniyidiki namayishlardin biride söz qiliwatqan körünüshliridin biri.



D u q ning uzundin buyan élip barghan paaliyetlirining netijiside, toqquz dölet bu qétim yighinda 190 din artuq dölet hem yüzligen xelqaraliq teshkilatlar wekillirining aldida uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyghan.

Yighinning xulasisi bu yil 6 - Ayda chiqirilidighan bolup, xitayni eyiblesh hem uyghurlarning kishilik hoquqini nezerge alghan muhim qararlar élan qilinishi mumkin iken.

Bu munasiwet bilen bu qétimqi yighingha ishtirak qilghan d u q bash katipi dolqun eysa ependi bilen bu heqte söhbet élip barduq.

Yuqiriqi awaz ulinishidin, dolqun eysa bilen élip barghan söhbitimizning tepsilatini anglaysiler.

Chef-Folterer der Roten Khmer vor Gericht


Phnom Penh (dpa) - 30 Jahre nach dem Ende der Schreckensherrschaft der Roten Khmer hat in Kambodscha der erste Prozess vor dem eigens eingerichteten Völkermord-Tribunal begonnen. Angeklagt ist Kaing Guek Eav (66) alias Duch, der damals das Foltergefängnis Tuol Sleng, berüchtigt als «S 21», leitete.

Dort kamen zwischen 1975 und 1979 mehr als 16 000 Menschen ums Leben. Er ist wegen Verbrechen gegen die Menschlichkeit angeklagt und wird bei einem Schuldspruch mit lebenslanger Haft bestraft.

Sein Verteidiger Francois Roux forderte zum Prozessauftakt Respekt für die Menschenrechte seines Mandanten. Er legte Einspruch gegen den Antrag ein, einen neuen Nebenkläger zuzulassen, der sich erst nach Ablauf der gesetzten Frist gemeldet hatte. Das verstoße gegen die Regeln des Gerichts, das nach langen Verhandlungen zwischen Kambodscha und den UN außerhalb der Hauptstadt Phnom Penh eingerichtet worden war. «Der Angeklagte hat seine Verantwortung für S 21 schon öffentlich eingeräumt", sagte Roux. «Wir verteidigen jemand, dem die schlimmsten Verbrechen vorgeworfen werden. Aber er hat das Recht auf einen fairen Prozess. Die Rechte, die die Opfer einfordern, gelten auch für den Angeklagten: die Menschenrechte."

Der Prozess gegen Duch ist der Auftakt für mehrere geplante Verfahren. Angeklagt und inhaftiert sind auch vier heute betagte politische Würdenträger des damaligen Regimes, darunter der Chefideologe Nuon Chea. Ihnen soll der Prozess voraussichtlich nächstes Jahr gemacht werden. Die Gräueltaten der Roten Khmer blieben 30 Jahre ungesühnt, weil das Land nach der Befreiung erst in einen Bürgerkrieg verfiel und später jahrelang Spielball der Mächte des Kalten Krieges wurde.

Der kanadische Co-Ankläger Robert Petit erinnerte daran, dass das Gericht nicht nur Schuld und Unschuld festzustellen habe. «Es ist die Verantwortung und die Pflicht des Gerichts, den Menschen zu vermitteln, was in diesem Land passiert ist», sagte er. Anders als Verteidiger Roux unterstützte Petit deshalb den Antrag von Anwälten, Norng Chan Phai als Nebenkläger zuzulassen. Er hatte das Foltergefängnis als Kind überlebt. Der Mann hatte sich im Februar aber erst zwei Tage nach Ablauf der vom Gericht gesetzten Frist für die Anträge auf Teilnahme gemeldet. Er habe von der Frist nichts gewusst, sagten die Anwälte.

Duch saß bei der Prozesseröffnung in blauem Hemd mit offenem Kragen hinter seinem Verteidiger und verfolgte die Verhandlung aufmerksam mit versteinertem Blick. Der ehemalige Mathematiklehrer hat im Vorfeld bereits Reue geäußert und seine Verbrechen eingestanden. Er lebte jahrelang als konvertierter Christ in der Provinz und war 1999 von Journalisten aufgespürt worden. Seitdem sitzt er im Gefängnis. Angesichts der langen Untersuchungshaft kündigte sein Anwalt unter Verweis auf kambodschanisches Recht einen Antrag auf Haftentlassung an. Duch beriet sich mehrfach im Flüsterton mit Roux. Beim Verlassen des Gerichts zur Mittagspause hob er die Hände in einer Demutsbezeugung in Richtung Richter, Ankläger und Anwälte der Nebenkläger.

In der ersten Phase des Prozesses geht es nur um die Zulassung von Zeugen und den weiteren Prozessfahrplan. Duch wird zunächst nicht aussagen. Zeugenaussagen werden erst in der nächsten Phase nicht vor Ende März erwartet.

Von:http://news.de.msn.com/politik/Article.aspx?cp-documentid=14274655

Donnerstag, 12. Februar 2009

Xitay, BDT Kishilik Hoquq Kéngishining Yighinida Nahayiti Keskin Soal - Soraqlargha Duch Keldi

B DT kishilik hoquq kéngishining xitay kishilik hoquq xatirisini qerellik közdin kechürüsh yighini Düshenbe küni Jenwede échildi. Yighinda bir qisim döletler xitayning kishilik hoquq xatirisi, Uyghur we Tibetlerge munasiwetlik bezi keskin mesililerni otturigha qoyghan.


Lékin 3 ‏ - Dunyadiki yene bir qisim döletler xitay kishilik hoquq xatirisini mueyyenleshtürgen. Xitay wekiller ömiki Uyghur we Tibetlerni basturuwatqanliqini ret qilip, xitay kishilik hoquq xatirisini aqlighan.

Xitay wekiller ömiki Düshenbe küni BDT kishilik hoquq kéngishining xitay kishilik hoquq xatirisini qerellik közdin kechürüsh munasiwiti bilen échilghan Jenwe yighinida kishilik hoquq kéngishige eza döletlerning diniy erkinlik, siyasi erkinlik, Uyghur we Tibetlerning hoquqigha munasiwetlik keskin soal - Soraqlirigha duch kelgen.

Xitay yighingha zor kölemlik bir wekiller ömiki ewetken bolup, yighinda Gherb ellirini asas qilghan bir qisim döletler xitay kishilik hoquq xatirisidiki ten jazasi, ölüm jazasi, tutqun qilish, Uyghur we Tibetlerning hoquqi, axbarat erkinliki, puqralar we adwokatlar hoquqi, diniy erkinlik qatarliq mesililerde xitay wekillirige nahayiti keskin soallarni qoyghan shundaqla xitayni 1998 ‏ - Yili imzalighan "puqralar hoquqi we siyasi erkinlik xelqara ehdinamisi" ni emeliyleshtürüshke ündigen.

Yighinda Chéxiye, Awstiraliye, Yaponiye, Kanada qatarliq döletler wekilliri pikir bildürgende Uyghur mesilisini tilgha alghan bolup, bu BDT gha eza döletlerning Uyghur mesilisini BDT resmiy munbiride 1 ‏ - qétim tilgha élishi idi. Merkizi Gérmaniyidiki Dunya Uyghur Qurultiyi bash katipi Dolqun Eysa ependi bu qétimqi yighingha qatnashqan Uyghur rehberlirining biridur. U yighin toghrisida toxtaldi.

Jenwediki yighinda pikir bayan qilghanda Uyghur mesilisini tilgha alghan döletlerning biri Kanada. Yighinda Kanada wekili Luis Martin Awméys, xitayning siyasi mehbuslargha tutqan muamilisini shundaqla ten jazasi astida alghan iqrarnamini pakit ornida ishlitidighanliqini otturigha qoyup, Uyghur, Tibet we Mongghullarning tutqun qiliniwatqanliqigha dair xewerlerning kanadani biaram qiliwatqanliqini tekitligen. U, "Kanada, Tibet, Uyghur we Mongghullarni öz ichige alghan az sanliqlarning xalighanche tutqun qiliniwatqanliqi, shuning bilen birge falungong muritlirini öz ichige alghan dindarlarning jazalinish ehwali, solanghan jayi we tutqunlarning ehwaligha ait uchurlarning élan qilinmaywatqanliqigha dair xewerlerdin biaram bolmaqta," dégen.

3 saet dawamlashqan yighinda xitayning kishilik hoquq xatirisige tenqidi pozitsiye tutqan döletler asasen Awstiraliye, Kanada, Engiliye, Fransiye, Gérmaniye, Gollandiye, Shwétsiye, Shwétsariye, Chéxiye we Yaponiyini öz ichige alghan gherb döletliri we latin amérikisidiki bir qisim döletler bolup, Italiye bilen Awstiriye xitayning ölüm jazasi siyasitige xatime bérishini, ten jazasini toxtitishni tekitligen. Jenwediki BDT binasida ötküzülgen "xitay kishilik hoquq xatirisini omumi yüzlik qerellik tekshürüsh" namidiki bu yighin, xitayning 1‏ - qétim kishilik hoquq ehwalidin xelqara jemiyet aldida "hésab bérishke"mejbur bolghan yighinlarning biri .

Bu qétimqi yighinda Uyghur mesilisining 1 ‏ - qétim BDT ning resmiy munbiride otturigha qoyulghanliqini muyeyyenleshtürgen Dolqun Eysa, BDT kishilik hoquq kéngishining nurghun yitersiz tereplirining barliqini, döletlerning buni öz menpeeti üchün qollinidighanliqini bildürdi.

Uyghur, Tibet we xitay öktichilirini öz ichige alghan birer yüz kishilik namayishchi yighin échiliwatqan BDT xizmet binasining sirtida xitaygha qarshi namayish qilip, xitay kishilik hoquq xatirisini eyibligen. Uyghur namayishchilarning bir qisimi gérmaniyide yashaydighan uyghurlar bolup, ular jenwediki yighinda xitaygha qarshiliq körsitishke kelgenler idi.

Yighinda xitay wekiller ömiki gherb ellirining Uyghur, Tibet we xitay kishilik hoquq xatirisige dair gumanlirini ret qilish bilen birge, Sirilanka, Pakistan, Zimbabuwi, Iran, Misir, Hindistan qatarliq 3 ‏ - Dunyadiki bir qisim döletler xitay kishilik hoquq xatirisini aqlap, gherb döletlirining xitay kishilik hoquq xatirisige dair gumanlirini kishilik hoquqni siyasilashturghaniqtur, dep eyibligen. Yighinda xitayning BDT diki bash elchisi Li Bawdung gherb ellirining gumanini ret qilip, xitayning milliy siyasitini aqlighan shundaqla xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan "her qaysi milletlerning barawerlik siyasiti" "her millet xelqini menpeetdar qiliwatidu", dégen.

Xitay wekiller ömikining terkipidiki xitay aliy sot mehkimisining emeldari Wu Yüntung xitay edliye séstimisidiki adalet mesilisi we ölüm jazasigha dair soallargha jawab bergende, xitayda ölüm jazasini bikar qilish shert - sharaitining hazirlanmighanliqini ilgiri sürgen. U "junggoning nöwettiki ehwalida ölüm jazasini bikar qilish shert sharaiti hazirlanmidi. Lékin ölüm jazasi éhtiyat bilen qattiq kontrol astida élip bériliwatidu. Ölüm jazaasini öz ichige alghan barliq jazalar ashkara yolgha qoyulmaqta. Bezi döletler ölüm jazasini azaytish, bolupmu zorawanliq qollanmighan jinayetlerde ölüm jazasini azaytish teklipi berdi. Biz buni jiddiy oylishiwatimiz. Junggo asasiy qanunida sot öz hoquqini musteqil yürgüzidu. Memuri we ammiwi guruhlar yaki shexslerning ighwagerchilikige uchrimaydu" dep tekitligen.

Lékin merkizi Nyuyorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay edliye séstimisida adalet mesilisi mewjüt, dep qaraydighan xelqara teshkilatlarning biridur. Kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya ishlar mesuli Sofiye Richardson xanim mundaq deydu": méningche 30 yil mabeynidiki islahat we échiwétish bir türlük iqtisadi tereqqiyatni berpa qilip, bezi kishilerning shexsi hayatigha melum erkinlik ata qildi. Elwette biz yene hoquqni qoghdash toghrisidiki qanun belgilimilerning qeghez yüzide bolsimu kéngeygenlikini bayqiduq. Lékin bu, emeliyette awam xelqning adaletke érishishige tosalghu bar shundaqla iqtisadi tereqqiyatning bezi sahelerde jümlidin muhit weyranchiliqi, xiyanetchilik, yer mülük toqunushi, ijtimaiy ensizlik saheliride yaman tesir yaratti. Iqtisadi tereqqiyat xitayda kishilik hoquqni yaxshilimay, belki melum jehetlerde uning yamanlishishigha törtke boldi."

Xitay kishilik hoquq xatirisi we xitayning BDT kishilik hoquq kéngishidiki ipadisini tenqid qilghan teshkilatlar yalghuz kishilik hoquqni közitish teshkilati emes.

Yéqinda merkizi Londondiki xelqara kechürüm teshkilati xitay dairilirining BDT kishilik hoquq yighinigha sunghan doklatida xitayning kishilik hoquq weziyiti heqiqiy eks ettürülmigenlikini, Tibet we Sherqi turkistanda yüz bériwatqan basturush shundaqla öktichi zatlar we diniy mötiwerlerni basturush heriketlirining tilgha élinmighanliqini tenqidligen idi. Xitay wekiller ömiki bügünki yighinda soal qoyghan we teklip bergen döletlerning teklip we soallirigha charshenbe küni jawab bermekchi



Dunya Uyghur Qurultiyi Neshiryat Teshwiqat Merkizi

2009- yili 2- ayning 10 küni

Sonntag, 8. Februar 2009

Frankfurt Sheheride „5-Féwral Ghulja Weqesi“ Xatirlinip Namayish Élip Bérildi

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati mushu ayning 7-küni, „Ghulja 5-Féwral weqesi“,ni xatirlesh munasiwéti bilen, yérim esirdin artuq waqittin béri milliy kimliki we milliy téritoriyesi ret qilinip, insaniyet tarixida körülüp baqmighan shekilde érqiy we kultural qirghinchiliqqa uchrawatqan, Sherqitürkistan xelqining erkinlikke, hörlükke, démokoratiyege we milliy musteqilliqqa bolghan ottek intilishini ipadilep teshwiqat paaliyiti élip bardi.

Sherqiturkistan xelqi buningdin 12 yil awal yeni 1997-yili 5-Féwralda wetinimiz sherqitürkistanning Ghulja Sheheride, Xitayning wetinimizde yürgüziwatqan milliy zulumigha qarshi qozghulup, qanliq basturulghanidi. Teshkilatimiz 5-Féwral weqesi munasiwiti bilen weten-milletning bizdin kütken ümüdini aqlash, Xitay hakimiyitidin kéliwatqan milliy xorluqqa qarshi jasaritimizni ipadilesh, shu herikette qurban bolghan shéhidlarni yad étish, xatirlesh we Xitayning wehshiylikini erkin dunyagha anglitish üchün, Frankfurt Sheheride paaliyet élip bardi.

Sherqitürkistanda Ikkinchi Jumhuriyitimiz qurulghan Ghulja Sheheride yüz bergen „5-Féwral weqesi“, weten-millet üchün barliqini atighan Abduxélil Abdumijit, Édrisxan Mexsum qatarliq minglighan ezimetlirimizning issiq qanliri bilen milliy küresh tariximizda parlap turidighan yéngi sehipilerni achqanidi.
Uningdin bashqa bu weqe sewebidin, Uyghur millitining siyasiy teqdiri xelqara sehnilerde hazirghiche bes-munazire qozghap, milliy azatliq kürishimizge daghdam yol échildi.

„5-Féwral Ghulja weqesi“ ikkinchi Jumhuriyitimiz Xitay tajawuzchilliri teripidin munqeriz qilinghandin kéyin yüz bergen, qarshiliq körsütüsh herketliri ichidiki wekil xaraktérgha ige weqelerning biri bolup, hazirghiche pütün dunya miqyasida tillarda dastan bolup kelmekte.U heriket On ikki yildin kéyinmu Milliy zulumgha qarshi Insanlarning, jümlidin Sherqitürkistan xelqining qelbide qehrimanliq we baturluqning namayendisi süpitide medihiyilinip kelmekte.

Teshkilat ezaliri 10 minglighan kishining „5-Fewral Ghulja weqesi“ sewebididin Xitay pashist hakimiyitining her türlük jazalirigha uchrighanliqi, türmilerge tashlinip ölüm jazasigha buyrulghanliqi, ömürlük siyasiy hoquqidin mehrum qilinghanliqi, Ailisi xaniweyran qilinghanliqi, dada balidin, perzentler ailidin ayrilip, yurt-makanlirini tashlap dunyaning her tereplirige topidek sorulup ketkenlikini Gérman xelqige anglatti. Xitaylarning bu weqe munasiwiti bilen millitimizning béshigha keltürgen balayi apetler, xelqimizning qelbide untup ketkili bolmaydighan öchmenliklerni we saqaytqili bolmaydighan yarilarni peyda qilghanliqini teshwiq qilidighan bérishur we teshwiqat matériyallirini tarqatti.

Bu paaliyet bir qisim teshkilat ezalirimizning qatnishishi bilen Saet 12:00 de bashlinip 15:00 giche dawamlashti. Bashtin axir qizghin we keskin bir shekilde élip bérilip ghelbilik axirlashti.

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Teshwiqat Merkizi

07.02.2009 Frankfurt