German official moots accepting Guantánamo inmates
Published: 20 Dec 08 16:01 CET

Online: http://www.thelocal.de/national/20081220-16265.html

The German government has signalled it is willing to help US President-Elect Obama make good on his promise to close the controversial terrorist prison camp Guantánamo Bay by taking in inmates.


Freed hostages still in Yemen - National (20 Dec 08)
Lawyer claims Flick corpse reward plus fees - Society (20 Dec 08)
Berlin approves new anti-terror law - National (19 Dec 08)
Günther Nooke, human rights envoy for the German government, told the Frankfurter Rundschau on Friday that Germany would work together with other European states to take in innocent inmates.

“Guantánamo is an American problem, but its closure should not be hindered because no-one knows where to put the prisoners,” Nooke told the paper.

Nooke is particularly interested in the plight of the 17 Uighurs held in Guantánamo. The Uighurs are a Muslim Turkic-speaking people native to central Asia, whose return to their home in China carries diplomatic baggage. China is opposed to the independence efforts of its small Uighur population and reacts irritably to western involvement in the question. Germany is one of the few European countries with an Uighur community.

According to Saturday's report in the Frankfurter Rundschau, the German government has already conducted behind-the-scenes negotiations on the acceptance of the Uighur Guantánamo inmates. There is no evidence of their involvement in terrorist activities, and some were apparently sold by the Taliban to the United States military as prisoners.


It is widely thought that Obama faces a legal headache on what to do with Guantánamo Bay. Human rights groups are calling on him to release all prisoners that cannot be tried in a public court. Defence Secretary Robert Gates, who is to keep his post under Obama's presidency, called for the dissolution of the camp two years ago, but has been more reserved since. Legal experts fear that it is doubtful that any inmates could receive a fair public trial.

The Local (news@thelocal.de)
From:http://www.thelocal.de/national/20081220-16265.html

' Rabiye Qadér Heqqide Dastan' Istanbulda Neshir Qilindi

Muxbirimiz Arislan
2008-12-18



"Rabiye qadir heqqide dastan" dégen kitab merkizi gérmaniyidiki sherqiy türkistan birliki teshkilatining bashqurushidiki azadliq neshriyati teripidin istanbulda neshir qilindi.

Uyghurlarning meniwiy anisi, uyghur milliy herkitining yétekchisi rabiye qadir xanim yawropadiki namayishlarning biride. Rabiye qadir xanimmu ' tömür ana ' hörnisaxandek, özi, ailisi we baliliri xitay hökümitining türlük ziyankeshliklirige uchrighan ashu uyghur anilirining biri.


Bu kitab eslide gérmaniyilik ayal yazghuchi aléksandéra kawélius xanim teripidin gérman tilida yézilghan bolup, "kökni zilzilige salghan ayal" dégen namda, 2007 ‏- Yili iyun éyida gérmaniyidiki héyniyé neshriyatida neshir qilinghan. Aptor kitabning namigha qoshumche qilip, "rabiye qadir xitay dölitining 1‏- Nomurluq düshmini" dep izahat bergen.

Bu kitab hazir gérmaniyide yashawatqan uyghur ziyaliyliridin abduréhimjan abdureshid dégen shexs teripidin uyghurchigha terjime qilinghan bolup, bu kitabning azadliq neshriyati teripidin 2008 ‏- Yili 12 ‏- Ayda istanbulda neshir qilinghan uyghurche terjimisige "rabiye qadir heqqide dastan" dep nam bérilgen.


Terjiman kitabning muqeddimisige terjime qilish jeryanidiki köz qarashlirini ipadilep mundaq yazghan: kitabning özem muhim dep qarighan jaylirini eynen jümlimu ‏- Jümle terjime qilip, melum mezmundin kéyin öz qarishimni qoshumche shekilde bayan qildim.

"Rabiye qadir heqqide dastan " dégen bu kitab uyghur milliy herikitining rehbiri, dunya uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir xanim heqqide gérman tilida yézilghan biograpiyisning uyghurche terjimisi ornida, hem qoshumche sherhilinip yézilghan qimmetlik eserdur.


Bu kitab asasliqi bir muqeddime we besh bölümdin terkip tapqan bolup, birinchi bölümi, xisletlik tughulush, ikkinchi bölümi qismettin himmet ghalibtur, üchinchi bölümi pul hemme nerse emes emma köp ishlar pulgha qarashliq, tötinchi bölümi yenggili bolmaydighan tosalghu yoq, yetkili bolmaydighan yükseklik yoq, beshinchi bölümi zindandiki ghalip roh dégenge oxshash témilardin ibaret.

Kitabning asasi mezmuni dunya uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir xanimning kim ikenlikini, hayat kechürmishlirini, ish ‏- Paaliyetlirini, uyghur millitining milli kimlikini, uyghur milliti bilen xitay millitining milli oxshashmasliq perqini, xitaylarning uyghur millitige neqeder wehshi zulum salghan we séliwatqanliqini, uyghur millitining gherb elliridin némini kütidighanliqini uningdin bashqa yene nurghun muhim melumatlarni öz ichige alidu.

Bu kitab "anilar bir qolida böshükni tewretse yene bir qolida dunyani tewritidu" dégen uyghur xelq maqal temsili bilen bashlanghan. Bu kitabni oqughan her qandaq bir shexs rabiye qadir xanim bilen uyghur millitining ijtimaiy turmush istili we milli tuyghusi bilen eynen uchrashqan bolidu, bu kitab yalghuz rabiye qadir xanimning kishilik hayatinila ipadilep qalmastin belki uyghur millitining siyasi teqdirini, omumiy hayat kartinisini, milli exlaqini, eneniwi adetlirini, uyghur millitining heqiqiy milli salahiyetke, milli musteqilliqqa ige, béqindi emes öz aldigha mewjut bolup kelgen bir millet ikenlikini namayen qilidu.

Biz bu heqte bu kitabni neshir qildurghan sherqiy türkistan birliki teshkilatining bashliqi Korash Atahan ependi bilen téléfon ziyariti élip barduq.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki söhbitimizning toluq melumatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/rabiye-qadir-dastanni-12192008070143.html/story_main?encoding=latin

Erkin Asiya Radiosi Uyghur Bölümining Qurulghanliqining 10 Yilliqini Qizghin Tebrikleymiz

Erkin Asiya radiosi Uyghur bölümining qurulghanliqining 10 yilliqini qizghin tebrikleymiz.Erkin Asiya Radiyosi Uyghur bölümi ötüp ketken 10 yil ichide Xitay tajawuzchillirining Uyghuristanda yürgüziwatqan "Sözliseng tilingni késimen, qarisang közüngni oyimen" deydighan pashistik siyasetlirining epti-beshirisini hör dunyagha anglatqandin bashqa, iqtisadiy, meniwiy we siyasiy jehette arqida qaldurulghan, bir millet süpitide tarix sehipisidin yoqulup kétish tehlikisige duch kelgen Uyghuristan helqige démokiratiye, insan heqliri we azatliq heqqide ders bérip, qarangghuluq qaplap ketken 20 milyondin artuq qelibde ümit shamini yandurdi.

Shu munasiwet bilen, Erkin Asiya Radiyosi Uyghur Bölümini Uyghuristan xelqige teqdim qilghan Amérika hökümitige minnetdarliqimizni bildürimiz.Radiyo qurulghan 10 yildin béri Xitay tajawuzchillirining Uyghuristandiki érqiy we meniwiy qirghinchiliqi we pashistik assilimatsiye siyasiti aqiwitide bash-panasiz, charisiz we imkansiz qalghan xelqimizning janijan meydani terepte turup, dunya xelqige wetinimiz Uyghuristanning siyasiy, ijtimayi we iqtisadiy kirzislirini waqtida anglitip dunya jamaetchilikining we Uyghuristan xelqining qelbide öchmes tesirlerni qaldurdi.

Amérika erkin Aasiya Radiyosi Uyghur bölümi qurulghan 10 yil ichide japaliq we egri-toqay yollarni bésip ötüp, pidakarliq we qeyserlik bilen izdinip, mukemmelleshken, zamaniwiylashqan, sistimlashqan bir muessege aylinip, Milliy herkitimizdiki ghayet zor istiqbalgha ige milliy médiye ishlirimizning hul téshini weten siritida barliqqa keltürdi.

Amérika Erkin Asiya Radiyosi Uyghur bölümi yoqarqi 10 yil ichide xelqimiz kütkendek programmilarni tarqitip, Uyghuristan xelqining milliy jasaritini, ishench we siyasiy ghayisini küchlendüridighan mezmuni mol, renggareng programmilarni ishlep mustemlike astidiki Uyghuristanning yangraq sadasigha aylandi.Xelqimizning muntizim eqliy we maddiy asasqa ige dosti we söhbetdéshi bolup yétiship chiqti.Uning weten ichi we weten siritidiki Uyghuristanliqlarning milliy musteqilliq ishlirimizdiki pikir almashturush, öz-ara chüshünüsh, mewjut meseliler heqqide birlikte izdinish, yol échip ilgirlesh ishlirigha qoshqan töhpisi üchün alahiyde minnetdarliqimizni bildürimiz.

Radiyoda ün-tünsiz ishlewatqan, 20 milyondin artuq Uyghuristan xelqining meniwiy, siyasiy we insaniy heq-hoquqliri üchün pidakarliq körsütiwatqan Dolqun Qembiri ependi bashliq barliq xadimlargha gheyret we jasaret, japagha chidap izdinish rohiy we cheksiz utuqlar tileymiz.Uningdin bashqa biz yene uzaqqa qalmay Uyghuristanning milliy musteqilliqni mushu radiyo arqiliq dunyagha jakarlashni ching dilimizdin arzu qilimiz. Xelqimiz Amérika xelqining Uyghuristan millitining béshigha éghir balayi-apetler kelgen bu mudhish künlerde bizge qilghan bu dostane ghemxorluqni hergiz unutmaydu!

Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati

18-Dikabér Gérmaniye/Frankfurt

" 4- Awghust'' Qeshqer Qehrimanliri Shéhid Qilindi

Abduréshid Haji Kérimi Xewiri

2008-yil 12- ayning 17- küni

Xitayning zuwani bolghan " shinxua tor béti '' ning bügün kech saet 18:00 lerde bergen xewirige qarighanda:


" Shinjiang" Uyghur Aptonom Rayon Qeshqer Wilayetlik Ottura xelq Sot mehkimisi mushu yili 11-ayning 11-küni yeni Jumhuriyitimiz qurulghan qutluq künning harpisida yépiq sot échip , " 4- Awghust Semen Yoli Weqesi'' ni sadir qilghan Qurbanjan Ablimit bilen Abduraxmanjan Azadlarni " Qeshqer shehride "zorawanliq- térror" - hujumi qozghap Quralliq Chigra mudapiye qisimlirigha hujum qilghan ''- dégen ''jinayi'' déloni békitip höküm élan qildi. Bu sotta esebiyleshken Xitaylar "Qurbanjan Ablimit bilen Abduraxmanjan Azadlar qanunsiz halda Qural – yaraq, Oq- dora, partlatquch Bomba yasap qesten Adem öltürüsh jinayitini sadir qilghanliqi üchün ölüm jazasi bérilip , siyasiy hoquqidin menggü mehrum qilindi,- dep xewer yazdi.


Xewerde yene bildürilishiche:

Qeshqer ottura sot mehkimisining tekshürüp békitishche , Milliy qehrimanimiz Qurbanjan Ablimit bilen Abduraxmanjan Azadlar "Uzundin buyan esebi Diniy idiyewiy teshwiqat terbiyisini élip bérip, qutratquluq qilip, köp qétim süyqest pilanlap, Qural- yaragh , Oq- dora bulashni we Quralliq Chigramudapiye qisimlirigha ushtumtut hujum qilishni, partlitishni, yoshurun adem öltürüshtek paaliyetlirini ishqa ashurush istikide bolghan" iken.



Ularning déyishiche, Milliy qehrimanimiz Qurbanjan Ablimit we Abduraxman Azatlar "2008- yili 2-, 3- aylarda, Qural- yaraq yasashqa kérek bolghan Oq – dora, partlatquch Bomba yasashqa qollunilidighan matériyallarni sétiwélip, qanunsiz halda 11 dane partlatquch Bomba, 2 dane Qural, we köp miqdardiki Oq-dora qatarliqlarni yasap, Qeshqer wélayetlik Quralliq chégra-mudapiye qisimlirining qarargahigha hujum qilishni nishan qilip tallap, uzundin biri aldin'ala pilanliq teyyarliq ish-herketliride bolghan"iken.


Bu yil yeni 2008-yili 8- ayning 4- küni ettigen saet 6.00 lerde, ikkiylen özi yasighan qural-yaraqlar bilen qorallinip, teyarliwalghan Oq- dora, Partlatquch Bomba we Pichaq, Paltilirini élip, éghir tiptiki Samsimol ( Özi yük chüshüridighan) mashinidin birni oghurlap , hujum nishani bolghan Qeshqer wilayetlik Quralliq Chigra-mudapiye qisimlirining turarjayi bolghan Herbiy Gazarmigha kélip yoshurun'ghan we peyt kütken. Saet 8:00 bolghanda, Quralliq Chigra mudapiye qismining jandarmilliri ettigenlik Herbiy meshiq qilish üchün gazarmidin chiqip meshiq meydanigha qarap mangghanda, Abduraxman Azad mashinini tiz sür'et bilen heydep Xitay jandarmillirini arqa teripidin kélip basturup, urup- soqup, 16 Düshmenni nex meydanda öltürgen, 13 saqchini éghir yaralandurghan. Mashina kontorullighini yoqutup yoldin chiqip aghdurulup ketken. Abduraxman Azad mashinidin chüshüp özi yasighan Qural bilen saqchi qisimlirimigha hujum qilip , Bomba tashlap Xitaylarni partilitip öltürgen.



Qurbanjan Ablimit Xitay quralliq qisimlirining yaz pesli kiyidighan saqchi kéyimini kéyiwélip, Chigra-mudapiye qisimlirining turarjayidiki qarawulxanigha hojum qilip, Bomba tashlap, partlash awazigha masliship, arqidin qolidiki qosh bisliq yoghan shemsher bilen mashinining chaqida mijilip jan talishiwatqan nijis eskerlerni chanashqa bashlighan, netijide kopligen düshmenni jehennemge yollighan we nurghunlirining yarilinishini keltürüp chiqarghan....... Bu 2 neper milliy qehrimanimiz neq meydanda Xitaylarning tajawuzchi Armiyesi teripidin qolgha chüshürülgen.


Xitay Shinxua tor bétining ashkarilishiche:

Milliy qehrimanimiz Qurbanjan Ablimit bilen Abduraxmanjan Azadlar qisas élish üchün baturluq bilen Qural -yaraq yasighan, Oq- dora , Partlatquch Bomba qatarliqlar bilen 17 Düshmenni öltürüp 15 düshmenni éghir yarilandurghan..... Shu wejidin Xitay soti teripidin "Qesten adem öltürgen" dep qarilinip, siyasiy hoquqidin ömürwayet mehrum qilinip, ölüm jazasi bérip derhal ijra qilinghan.


Merhum Qurbanjan Ablimit bilen Abduraxman Azadlar- bir tughqan Acha - Inilerning baliliri yeni Bir newre tuqqanlar bolup, Qurbanjan Ablimitning Anisi Ibadetxan, Qeshqer Wilayetlik Uyghur tibabet Shipaxanisidin pénsiyege chiqqan xadim. Ibadetxanning ukisi Azad bolsa, merhum abduraxmanjanning dadisi bolidu.

Bu aka – uka bir newre qérindashlar Qeshqer Shamalbagh yézisining 1- we 5- kentliridin bolup, Weten we Millitige cheksiz semimiyet bilen muhabbet baghlap chong bolghan Uyghur xelqining jenggiwar perzentliridur!


Merhum Qurbanjan Ablimit Aliy mektepni tamamlap öz yurti Qeshqerge kélip ishqa orunlishalmighan, Xitay xojayinlarning " Uyghurlardin ishqa Adem almaymiz" – dégen zeherlik sözliri uning ghorurigha tegken. Bir qétim merhum shéhidimiz Qurbanjan bir Xitay xotunining öktemliki bilen gep tegiship qalghanliqi üchün, Xitay saqchilliri basmadap kélip uni urup-dessep haqaretlep éghir yarilandurup, yatquzup qoyghan. U éghir tayaq zerbisidin kéyin 3 Ay doxturxanida yétip dawalinip ming teste eslige kelgen. Bu naheqchilikni soraydighan adem bolmighan.


Xewerde yene melum bolishiche wehshiy tajawuzchilar 4-Awghust weqesi yüz bérip ertisi Qurbanjanning Anisi Ibadetxanmu késel we qérip qalghinigha qarimay rehimsizlerche türmege tashlan'ghan....

Abduraxmanjan Azad oxshashla xitaylarning köp qétim kemsitishige uchrighan, Uning akisini Xitay saqchiliri milliy hésiyating küchlükken, dep urup turmige solap, 3 aydin kéyin öligini tashlap bergen...... Uning öyi del weqe sadir bolghan Quralliq chégra mudapiye qisimlirining turarjayi etrapida bolup, U mehelle Xitay köchmenliri teripidin Uyghur qizlirini mejburlap ishlitidighan Pahishexanigha aylanduriwélinghan " Shad- xuram '' méhmanxanisining etrapigha toghra kélidiken .....


Weqe yüz bergen künning ertisi her ikki milliy qehrimanimizning Turar-jayliri Xitay Armiysi teripidin tekshürülüp, ularning Öy-makanliri topa ittirish mashinisi bilen parchaqlap tashlinip, xarabiyliqqa aylanduruwétilgen. Ulargha chétishliq dep qaralghan 40 nechche uyghur perzenti turmigha tashlanghan.... Hetta ularni chet'eldiki Rabiye Qadér xanim bashliq Uyghur teshkilatlirigha we bashqa diniy teshkilatlarghimu baghlap qiyin-qistaqqimu aldghan, éghir iskenje bilen insan qélipidin chiqqan wastilerni ishlitip qiynighan.....


Bu 2 neper uyghur perzentimiz – uyghuristan xelqining qelbide menggü hayat! Uning bizge qaldurup ketken Ish- izliri xelqimiz we kélichek ewlatlirimizning hayatliq yolini yorutup béridu!


Ular allah yolida özi éytqandek" biz allah yolida, peyghembirimizning körsetmisi boyunche, Ana sütini halal bilip uni aqlash üchün, wetinimizni bésiwalghan Xitay tajawuzchilirini wetinimiz tupriqidin qoghlap chiqirish üchün, bu mubarek jihatqa atlanduq......."- dep wesiyetname yézip, xorluqqa uchrighan we ar-numusi depsende qilinghan mezlum xelqimizning qisasini élip, yazghanlirini yashap, armansiz arimizdin quyruqluq yultuzlardek saqip ketti! Ularning baturane rohyi zamandashlirigha öchmes örneklerni qaldurup ketti! Ulargha janabiy allahdin jennet mertiwisi tileymiz! Alla ularning rohlirini shat eylisun we yatqan yérini jennette qilsun!

Uyghurlarning Insan Heqliri Mushu Minutlarda ...
Muxbirimiz Gülchéhre
2008-12-10

Buningdin 60 yil burunqi bügünki künde, yeni 1948 - Yili 10 - Dékabir küni birleshken döletler teshkilatigha eza döletler teripidin birlikte xelqara insan heqliri xitabnamisi élan qilindi, bu xitabnamining élan qilinghanliqi, kishilik hoquqning qanun arqiliq qoghdilishtek yüksek orungha kötürülgenlikini körsitip berdi.


2008 - Yili 10 - Dékabir küni, dunya insan heqliri künining 60 ‏yilliqi munasiwiti bilen prézidént bush aq sarayda darfur kishilik hoquq paaliyetchisi doktor halima bashirni qobul qilidu. Sürette, doktor halima bashir, bashqilarning öch élishidin ensirep yüzini oriwalghan.


Gerche atmish yil mabeynide dunya miqyasida insan heqliri weziyiti mislisiz tereqqiyatlargha ériship barghanche yaxshiliniwatqan bolsimu, insanlar arzusidiki heqiqiy ténch, hemme barawer dunyani berpa qilish türlük tosalghulargha duch kelmekte.

Ténch hem barawerlikte, öz ‏ - Ara hörmet qilinghan tereqqiy qilghan jemiyette yashash, insanlar ailisining barliq ezalirining ortaq arzusi, meyli jinsiy meyli irqiy we dölet teweliki perqige qarimay oxshashla özige xas izzet‏ - Hörmiti, barawer hoquqlirini étirap qilish, söz erkinliki, étiqad erkinlikidin behriman bolidighan, wehime hemde namratliqtin xali bolidighan dunyani berpa qilishqa bel baghlighan döletler 1948 - Yili 10 - Dékabirda del mushu ortaq arzuni ishqa ashurush üchün kéliship, xelqara insan heqliri xitabnamisi élan qildi hemde buni heqiqiy hayatiy küchke ige qilish birleshken döletler teshkilatigha eza döletlerning insan heqlirini dunya miqyasida ilgiri sürüshni yüksek mesuliyetchanliq bilen ehdi qilghanliqining ipadisi idi.

Gerche atmish yil burunqi dunya insan heqliri weziyiti bügünge kelgende zor tereqqiy qilip, erkinlik, barawerlik dunyani qaplashqa bashlighan bolsimu, halbuki uyghurlarning 2008 ‏ - Yilida yüzlengen insan heqliri weziyitining özila, uyghur diyari jümlidin uyghurlarning insan heqliri weziyitining barghanche keskinlishiwatqanliqini körsitip bermekte.

Mushu yéqinqi künlerde uyghurlarning insan heqliri mesililirige munasiwetlik uchurlarmu dunya insan heqliri künini tebriklewatqan mushu minutlardimu uyghurlarning insan heqliri weziyitining intayin keskinlikini körsitip turmaqta.

Yeni yéqinda ghuljida üchinchi perzentige hamildar bolghan arzugül tursun dunya insan heqliri qoghdighuchilarning bésimi bilen mejburiy bala chüshürüsh opératsiyisidin qutulup qalghan bolsimu, xitay hökümitining kishilik hoquqni éghir depsende qiliwatqan,mexsus qanun qilip békitilip qattiq qolluq bilen yürgüzüwatqan pilanliq tughut siyasiti, yenila sansizlighan arzugüllerge hem ularning tughulush aldidiki perzentlirige ziyankeshlik qilishni toxtatmidi.

Xitay hökümiti yézilarghiche siyasiy öginish dolquni kötürüp, on béshi tüzümini yolgha qoyush arqiliq uyghurlargha qaratqan siyasiy, diniy bésimni aililergiche élip kirdi. Her bir mektep, idare ‏ - Organ hetta aililerdimu uyghurlar xitay hökümitining atalmish milliy bölgünchilikke qarshi turush matériyalini öginip uningdin tesirat ipadileshke mejbur qilinmaqta.

Qeshqer, xoten, aqsuning bezi yézilirida minglarche déhqan hazirmu hashargha mejburlanmaqta. Melumatlardin qarighanda,hetta xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan diniy étiqad cheklimiliri tüpeyli hejge bérish, hetta héyt namizigha bérishimu cheklimige duch kelmekte.

Yéqinda chingdawda oquwatqan besh neper uyghur oqughuchi xitay saqchilirining heddidin ashqan zorawanliqigha uchrap éghir yarilandi. Bigunah oqughuchilar naheq halda,saqchilarning ten jazasigha, kemsitishige hemde éghir haqaritige uchrighandin bashqa, hetta mektep memurining weqeni dawrang salmasliqi heqqidiki bésimigha uchridi.

Toqquz ayliqmu bolmighan mujahit xitayning zeherlik süt parashokidin zeherlinip börikide tash peyda bolup opératsiye qilindi,esli hökümetning tölem bérishke tégishlik bolghan dawalash chiqimlirini jughlash üchün uning ata ‏ - Anisi ghemde kirpik qaqmighili qiriq kündin ashti.
Xitayning achqan qosh til mektepliride, qosh til yesliliride uyghur baliliri öz ana tilida sözleshtin mehrum, uyghurlar öz halini, rast sözini sözleshtin mehrum qalmaqta. Mana mushularning hemmisi mushu minutlarda yüz bériwatqan uyghurlarning insan heqlirining depsende qiliniwatqan körünüshliri.

Uyghur insan heqliri mesililirini xelqaragha anglitishni, dunyaning éqimigha mas halda uyghurlar uchrawatqan eng nazuk mesililerni tépip chiqip, hel qilishning yollirini izdeshni özining wezipisi qilghan merkizi washingtondiki uyghur démokratiye hem kishilik hoqoq fondi gerche qurulghinigha uzun bolmighan bolsimu, rabiye qadir xanimning yétekchilikide özining rolini tonutuwatqan tunji xelqaraliq uyghur insan heqliri teshkilati hésablinidu.

Biz xelqara insan heqliri künining 60 yilliqi munasiwiti bilen uyghur milliy herikiti rehbiri rabiye qadir xanimni ziyaret qilip, uyghurlarning nöwettiki insan heqliri weziyiti heqqide söhbette bolduq.

Birleshken döletler teshkilati, " her bir insan kishilik qedir ‏ - Qimmet we adalettin behrimen bolushqa hoquqluq" ni, bügünki dunya insan heqliri künidiki teshwiqat bash témisi qildi.

Dunyada insan heqliri xitabnamisi élan qilinip hazirghiche bolghan 60 yil mabeynide, bu xitabname uyghur tilini öz ichige alghan 360 xilgha terjime qilinip tarqitilghan.

Dunyaning her qandaq jayidin insanlar körüsh, anglash we bashqa xil wastiler bilen özining eng asasliq erkinlik hem hoqoqigha munasiwetlik bu qanuniy desturdin xewerdar bolalaydighan bolsimu, epsus asasiy heq - Hoquqliri, erkinliki kapaletke ige qilinmighandin sirt, xitay hökümitining siyasiy, diniy, iqtisadiy, medeniy jehetlerdin qattiq depsendichilikke uchrawatqan uyghurlarning beziliri hetta insan heqliri dégen uqumdin shundaqla bügünki xelqara insan heqliri künining ehmiyitidinmu xewersiz bolushi mumkin, chünki xitay hökümiti teripidin uyghurlar hetta tor betler arqiliq birleshken döletler teshkilati tor betlirige kirip, bu xitabnamide déyilgen öz hoqoqini tonush pursitidinmu mehrum qilinghan.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-insan-heqliri-12102008211402.html/story_main?encoding=latin

Dunya Uyghur Qurultiyi Reisi Rabiye Qadir Xanimning Qurban Heyitliq Tebriki

- Monday, December 08, 2008


Möhtirem qérindashlirim:

Hemminglarning Qurban héytigha mubarek bolsun!

Bu mubarek künni hemminglarning xoshal-xaram, erkin-azade ve köngüllük ötküzüshünglarni janabiy Allah'tin tileymen.

Mana mushu pursette, millitimizge heqiqiy bayramlarni ata qilish üchün, Ana wetinimizde ebediy bir bayram hawasini berpa qilish üchün issiq qanlirini tökken shéhidlirimizgha, qaranghu kamirda yétiwatqan mehbuslirimizgha ve ularning aile-tawabatlirigha hörmet bildurimen.

Mana mushu pursette, millitimizning kélechiki ve hörlik üchün herqaysi sahelerde zéhni bilen, méli bilen, ashkara ve yoshurun ejir singduriwatqan sepdashlirimgha minnetdarliqimni bildurimen.

Mana mushu pursette, Guantanamo turmiside yétiwatqan 17 neper ezimitimizge, Qazaqistan ve Qirghizistanda naheq qamilip yatqan oghlanlirimizgha, veten ichidiki türrmilerdiki bash egmes jengchilirimizge, jumlidin yürek parem Alim ve Ablikimlerge towendiki tebrik sozumni bayan qilimen: Men silerdin pexirlinimen, chünki siler bayram qilghuchilar emes, bayramni yaratquchilar!!!!!

Hormet bilen: Rabiye Qadir

2008-yili 12-ayning 8-kuni

Уйгыр хатынына бала табарга рөхсәт
03.12.2008

алсу кормаш

Кытайның Колҗа каласында яшәгән Арзыгөл Турсунның әле тумаган баласын халыкара җәмәгатьчелек саклап кала алды.

Кытайның “бер бала” сәясәте кытайларга гына кагыла. Илдә яшәүче башка милләт вәкилләренә - шәһәрдә яшәсәләр - 2, авыл җирендә торсалар – 3 бала табу рөхсәт ителгән.

Узган атнада Арзыгөл Турсун исемле уйгыр хатынын өченче баласын төшертер өчен хастаханәгә яткырганнан соң, аны халыкара кеше хокуклары оешмалары яклап чыкты. Шундый язмышка дучар булачагын белгән Арзыгөл ханым качып та караган булган. Әмма хакимиятләр аны табуны таләп итеп гаиләсенә һәм туганнарына янаган.

Германиядә яшәүче уйгыр язучысы Кореш Атахан сүзләренә караганда, биредә эш “бала сәясәтендә” генә түгел.

“Кытай хөкүмәте уйгырларга карата кимсетү, кыру, аларга мәдәни орым ясау сәясәтен гамәлгә ашыру өчен уйгырларның табигый үсешенә чик куеп килде. 1980нче еллардан бирле – Кытай халкының анда күбрәк җәелеп уйгыр җирләрендә таралып, мөмкинлекләрдән файдалануын булдыру өчен уйгыр һәм уйгырларга кардәш халыкларны изү өчен һәр төрле сәясәт алып бара. Арзыгөл ханымның өченче баласын тудыруына рөхсәт итмәү – менә бу сәясәтнең мисалы булып тора,” диде Атахан.

Язучы сүзләренә караганда, Кытайда соңгы 20 ел эчендә Шәркый Төркистанда 10 миллионга якын баланың дөньяга килүенә рөхсәт ителмәгән.

“Кытайларның бу сәясәтенең асыл максаты Кытайның көньяк-көнчыгышында күпчелек төркиләр яшәгән төбәкләрне үз хакимияте астында калдыру өчен – шунда этник орым ясау – 2 млн квадрат чакрымда, җир асты һәм җир өсте байлыклары тулып яткан җирне буйсындыру,” диде уйгыр язучысы.

Арзыгөл ханым хәзер карынындагы 6 айлык баласы белән хастаханәдән чыкты. Ләкин аның чыгып китүе – басымга дучар калган ярым миллион кешенең михнәтен җиңеләйтә алмый.

“Арзыгөл ханым кыйгысы бөтен дөньяда зур тавыш куптарды. Америка хөкүмәте, парламенты, Европа Берлеге бу хәл турында белә. Алар бу мәсьәлә буенча Кытайга басымнарын арттырган өчен, Кытай хакимияте Арзыгөл ханымны баласы белән хастәханәдән китүенә рөхсәт итәргә булды.

”Ләкин кытайларның тарих буенча алып барган сәяси тәҗрибәләргә карасак, Кытай бу эшне болай ансат кына кулыннан ычкындырырга җыенмый. Моннан кала Арзыгөл ханым һәм аның корсагындагы балага һәм анын гаиләсенә, туганнарына зур бәла килүе мөмкин. Кытай хакимияте уйгыр зиялыларын кулга ала, аларны төрмәгә утыртып үлем җәзасына хөкем итә. Ләкин бу хәл мондый вакыйгалар аркасында игътибардан төшә, мәгълүмат чараларында урын алмый һәм игътибарсыз кала,” диде Кореш Атахан.

Manbe:http://www.azatliq.org/content/Article/1353433.html